Christian Skrzyposzek

(1943–1999) – prozaik, dramaturg i eseista.

Młodość spędził w Tarnowskich Górach, gdzie ukończył Liceum Ogólnokształcące im. S. Staszica. W 1967 roku ukończył polonistykę na Uniwersytecie Warszawskim.

Debiutował w 1966 roku recenzją tomu opowiadań Nie wierzcie tulipanom pod tytułem Kazimierza Koszutskiego literatura o ludziach prostych, opublikowaną w „Miesięczniku Literackim” (nr 4), a jako prozaik w 1967 roku fragmentem powieści Kabotyn, ogłoszonym na łamach tygodnika „Kultura” (nr 16). Sam Skrzyposzek w ówczesnych warszawskich kręgach literackich uchodził za enfant terrible; jego Kabotyn, złożony do druku w Wydawnictwie Czytelnik w 1968 roku, został odrzucony przez cenzurę. Jako dramaturg zadebiutował w 1969 roku w miesięczniku „Dialog” sztuką teatralną Pat, publikował także we „Współczesności” i „Odrze”, a wiele lat później również w „Rzeczpospolitej” i „Czasie Kultury”. W tym samym roku zdecydował się na emigrację: przez Wiedeń, Danię i Szwecję trafił do Berlina Zachodniego, gdzie mieszkał aż do samobójczej śmierci w 1999 roku.

Skrzyposzek zdołał wywieźć z Polski pierwszy szkic książki, nad którą pracował później jeszcze przez dwanaście lat, traktując Wolną Trybunę jako opus magnum swojego życia. Powieść ta ukazała się po niemiecku i holendersku, odpowiednio w 1983 i 1984 roku. Po polsku Wolna Trybuna została opublikowana w 1985 roku w skromnym nakładzie zachodnioberlińskiego Wydawnictwa „Pogląd”, nie doczekawszy się wielu komentarzy krytycznych. Sam Skrzyposzek, wówczas już poważnie chory (po serii wylewów, operacji i trepanacji czaszki stracił władzę w nogach i mowę, wprawdzie wbrew lekarskim prognozom własnymi metodami nauczył się znów chodzić, niemniej mówił z ogromnym trudem), wspominał o skazaniu jego książki na „banicję”, zwłaszcza że próba publikacji w Instytucie Literackim „Kultury” paryskiej zakończyła się niepowodzeniem, ponieważ Gustaw Herling-Grudziński w imieniu wydawcy zażyczył sobie oczyszczenia powieści z wulgarnej warstwy języka, który należy uznać wszak za jednego z jej głównych bohaterów.

W Polsce Wolna Trybuna została wydana dopiero w 1999 roku nakładem Wydawnictwa W.A.B. Jest uważana za jedną z najistotniejszych powieści lat 80. XX wieku, ma wielu narratorów i strukturę labiryntu, opartego na licznych schematach fabularnych, wątkach i charakterach przejętych z tradycji literackiej. Można uznać ją za rodzaj satyrycznego rozliczenia się z okresem i systemem komunistycznym, a równocześnie nowatorskie political fiction: w sferze językowej to niezmiernie odważny eksperyment formalny – kunsztowny montaż wypowiedzi różnych osób, które przychodzą do specjalnie stworzonego przez władze komunistyczne lokalu, gdzie każdy może napisać wszystko to, co chce, ale nie może wynieść tego, co napisał.

W 1996 roku – po raz pierwszy w Polsce – Chrystian Skrzyposzek opublikował powieść Mojra. Zawiera ona wyraźne elementy autobiograficzne. Główny bohater, mieszkający w Berlinie pisarz, cierpi na chorobę pozbawiającą go władzy w nogach. Wyleczenia oczekuje od uzdrowicielki mieszkającej w wiosce w polskich górach: w Mojrze znajdują się elementy psychoanalizy, traktatu moralnego, poematu modlitewnego, dramatu, a także wątki o charakterze baśniowym. Według Piotra Śliwińskiego Skrzyposzek opowiada „o walce z chorobą chwilami wręcz heroicznej, chwilami wzruszającej, o samotności, o strachu; o miłości, zdradzie i zemście. Jego powieść chce objąć cały świat – co w nim widzialne i niewidzialne, chce pokazać klęskę rozumu i klęskę serca, chce być romansem i horrorem, chce być swojska i kosmicznie odległa od sfery przeciętnych ludzkich doświadczeń. Ma być powieściową encyklopedią «nowego wieku»”. Jerzy Borowczyk zaś, omawiając Mojrę, zapisał: „W przypadku Skrzyposzka idzie o jakiś pozytywny wydźwięk – o poszukiwanie «harmonii między rozumem i emocjami»”.

W 1996 roku Andrzej Titkow wyreżyserował biograficzny film dokumentalny …według Christiana Skrzyposzka, w którym burzliwą biografię pisarza przybliżają członkowie najbliższej rodziny, znajomi i przyjaciele z różnych etapów życia. W dziele Titkowa została zaprezentowana także twórczość Skrzyposzka: fragment jego debiutanckiej sztuki Pat oraz powieści Wolna Trybuna i Mojra w interpretacji Krzysztofa Gosztyły.

Bibliografia

proza:

  • Wolna Trybuna, czyli Księga Uwag Na Marginesie Ogólnokrajowego Ruchu Integracji Młodej Inteligencji Socjalistycznej, na czas od 7 kwietnia do 18 grudnia br. oddana do dyspozycji uczestników Ruchu Integracji i w ramach przygotowań do uroczystych obchodów 50-tej rocznicy istnienia Rzeczypospolitej Ludowej wystawiona w Stołecznym Domu Kultury im. Włodzimierza Lenina. (Warszawa, Rynek Starego Miasta nr 3), Berlin Zachodni: Pogląd, 1985.
  • Mojra, Warszawa: Wydawnictwo W.A.B., 1996.
  • Wolna Trybuna, Warszawa: Wydawnictwo W.A.B., 1999.
  • Die Annonce [powieść], Berlin: Oberbaumverlag, 2005.

Tłumaczenia

niemiecki:

  • Freie Tribüne oder das Buch der Randbemerkungen zur allpolnischen Integrationsbewegung der jungen sozialistischen Intelligenz: d. Teilnehmern d. Integrationsbewegung für d. Zeit vom 7. April bis zum 18. Dezember 1994 zur Verfügung gestellt u. im Rahmen d. Vorbereitungen auf d. 50-Jahrfeier d. Volksrepublik Polen im Kulturhaus Wladimir Iljič Lenin (Warschau, Altstadtmarkt 3), tłum. O. Kühl, Berlin: Rotbuch Verlag, 1983.

niderlandzki:

  • De vrije tribune of Het boek der kanttekeningen bij de algemene integratiebeweging van de jonge socialistische intelligentsia, tłum. Gerard Rasch, Weesp: Wereldvenster, 1984.

RH