Józef Tischner

(1931–2000) – filozof, pisarz, ksiądz katolicki. Profesor w Papieskiej Akademii Teologicznej w Krakowie, prezes Instytutu Nauk o Człowieku w Wiedniu, członek zespołów redakcyjnych „Tygodnika Powszechnego” i miesięcznika „Znak”.

Najbardziej popularny myśliciel i eseista katolicki w Polsce lat 90. XX wieku. Jego książki stały się bestsellerami, zaś sam autor postrzegany jest jako jeden z niewielu autentycznych autorytetów moralnych i intelektualnych. Jako uczony Tischner zajmował się głównie filozofią człowieka i teorią wartości. Jego stanowisko określane bywa jako pokrewne fenomenologii, a także jako zbliżone do myśli Emmanuela Lévinasa, choć Tischner najchętniej przyznawał się do – jak sam mówił – „filozofii bez etykiety”, czyli poszukiwań, których nie sposób do końca utożsamić z którymś z istniejących kierunków filozoficznych. Oryginalnym osiągnięciem księdza profesora było również wypracowanie orientacji zwanej filozofią spotkania, będącej twórczym rozwinięciem poglądów Martina Bubera.

Etyka solidarności Józefa Tischnera to w polskiej literaturze filozoficznej tekst wyjątkowy, gdyż towarzyszył on wydarzeniom politycznym lat 1980–1981, a przede wszystkim formowaniu się ruchu Solidarności i stanowił próbę etycznej interpretacji tego, co się działo. To na stronach tej książki autor sformułował słynną definicję solidarności jako „braterstwa dla porażonych” opartego na zasadzie: „jeden drugiego ciężary noście”.

W grupie tekstów przeznaczonych dla szerszego odbiorcy znalazła się książka Między Panem a Plebanem, która została uznana za bestseller roku. To rozmowa rzeka księdza Tischnera z Adamem Michnikiem. W debacie tej poruszono najważniejsze zagadnienia polityczne i światopoglądowe, wśród których na czoło wysuwała się kwestia dialogu lewicy laickiej z Kościołem katolickim w Polsce. Popularność zdobyła też kolejna publikacja autora, zatytułowana Tischner czyta Katechizm. Stało się tak dzięki barwności i swobodzie języka użytego przez księdza profesora do komentowania podstawowych zagadnień etyki chrześcijańskiej.

Równie duże zainteresowanie wzbudziła Historia filozofii po góralsku. Książka ta powstała z ambicji popularyzowania wiedzy filozoficznej. Autor wpadł na oryginalny pomysł, by o zjawiskach skomplikowanych opowiadać możliwie najprostszym językiem niewykształconych górali, wśród których sam dorastał. Na podstawie książki powstał serial telewizyjny Historia filozofii po góralsku według ks. Józefa Tischnera.

Józef Tischner był laureatem szeregu nagród, między innymi Nagrody Fundacji im. Stefana Kisielewskiego, Nagrody Fundacji Alfreda Jurzykowskiego. Otrzymał też Order Orła Białego. Od 2001 roku przyznawana jest Nagroda Znaku i Hestii im. księdza Józefa Tischnera.

Bibliografia

wybór:

  • Świat ludzkiej nadziei, Kraków: Znak, 1975.
  • Etyka solidarności, Kraków: Znak, 1981.
  • Polski kształt dialogu, Paryż: Editions Spotkania, 1981.
  • Lewica odkrywa Kościół, Katowice: [s.n.], 1981.
  • Czas zakorzenienia, Gdańsk: [s.n.], 1981.
  • Polski kryzys pracy, Kraków: Niezależna Oficyna Studentów, 1981.
  • Myślenie według wartości, Kraków: Znak, 1982.
  • W kręgu filozofii pracy, Kraków: [s.n.], 1983.
  • Polski młyn, Kraków: Instytut Wydawniczy Księży Misjonarzy „Nasza Przeszłość”, 1991.
  • Świat ludzkiej nadziei. Wybór szkiców filozoficznych 1966–1975, Kraków: Znak, 1992.
  • Nieszczęsny dar wolności, Kraków: Znak, 1993.
  • Jak żyć?, Wrocław: Tum Wydawnictwo Wrocławskiej Księgarni Archidiecezjalnej, 1994.
  • Między Panem a Plebanem [wraz z Adamem Michnikiem i Jackiem Żakowskim], Kraków: Znak, 1995.
  • Tischner czyta Katechizm [wraz z Jackiem Żakowskim], Kraków: Znak, 1996.
  • Książeczka Pielgrzyma, Milanówek: Wydawnictwo Libellus, 1996.
  • W krainie schorowanej wyobraźni, Kraków: Znak, 1997.
  • Historia filozofii po góralsku, Kraków: Znak, 1997.
  • Filozofia dramatu, Kraków: Znak, 1997.
  • Spór o istnienie człowieka, Kraków: Znak, 1998.
  • Ksiądz na manowcach, Kraków: Znak, 1999.
  • Myśli wyszukane, Kraków: Znak, 2000.
  • Pomoc w rachunku sumienia, Kraków: Znak, 2000.
  • Drogi i bezdroża miłosierdzia, Kraków: Wydawnictwo AA, 2000.
  • Wieści ze słuchanicy [wraz z Wandą Czubernatową], Kraków: Znak, 2001.
  • Słowo o ślebodzie. Kazania spod Turbacza 1981–1997, Kraków: Znak, 2003.
  • O człowieku. Wybór pism filozoficznych, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2003.
  • Myślenie w żywiole piękna, Kraków: Znak, 2004.
  • Idąc przez puste błonia, Kraków: Znak, 2005.
  • Etyka solidarności oraz Homo sovieticus, Kraków: Znak, 2005.
  • Studia z filozofii świadomości, Kraków: Instytut Myśli Józefa Tischnera, 2006.
  • Zrozumieć własną wiarę, Kraków: Znak, 2006.
  • Etyka a historia. Wykłady, Kraków: Instytut Myśli Józefa Tischnera, 2008.
  • Wiara ze słuchania. Kazania starosądeckie 1980–1992, Kraków: Znak, 2009.
  • Rozmowy z dziećmi. Kazania niecodzienne, Kraków: Znak, 2010.
  • Inny. Eseje o spotkaniu, Kraków: Znak, 2017.
  • Wędrówki w krainę filozofów. Kraków: Znak, 2017 .
  • Krótki przewodnik po życiu. Nieznane teksty. Kraków: Znak, 2017.

Tłumaczenia

angielski:

  • The Spirit of Solidarity [Etyka solidarności], tłum. Marek B. Zaleski, Benjamin Fiore, San Francisco: Harper & Row, Publishers, 1984.
  • The Philosophy of Drama [Filozofia dramatu], tłum. Marek B. Zaleski, Benjamin Fiore, San Francisco: Harper & Row, Publishers, 1984.
  • Marxism and Christianity: the Quarrel and the Dialogue in Poland [Polski kształt dialogu], tłum. Marek B. Zaleski, Benjamin Fiore, Washington: Georgetown University Press, 1987.
  • Thinking in Values; The Challenge of Totalitarianism; Thinking from Within a Metaphor [Myślenie według wartości], Kraków: Instytut Myśli Józefa Tischnera, 2005.

białoruski:

  • Мысленне ў кантэксце каштоўнасцей [Myślenie według wartości], tłum. Lilija Iluszyna, Minsk: Izdateelskij centr Ekonompress, 2012.

bułgarski:

  • Мислене, основано на ценности [Myślenie według wartości], tłum. Desislawa Nedalkowa, Sofija: Indatielstwo Sonm, 2004.
  • Спорът за съществуването на човека [Spór o istnienie człowieka], tłum. Sylwia Borisowa, Sofija: Izdatielstwo Panorama+, 2005.
  • Философията на драматa [Filozofia dramatu], tłum. Prawda Spasowa, Sofija: Sont, 2008.

czeski:

  • Etika solidarity [Etyka solidarności], tłum. b.d., Mnichov: Opus Bonum, 1985

francuski:

  • Éthique de solidarité [Etyka solidarności], tłum. Krystyna Jocz, Ewa Kazimierczak, Jadwiga Dabrowska, Limoges: Criterion, 1983
  • La philosophie du drame [Filozofia dramatu], tłum. Maryla Laurent, Paris: Les Éditions du Cerf, 2012

niemiecki:

  • Der unmögliche Dialog: Christentum und Marxismus in Polen [Polski kształt dialogu], tłum. Theo Mechtenberg, Graz: Styria, 1982.
  • Ethik der Solidarität. Prinzipien einer neuen Hoffnung [Etyka solidarności], tłum. Rembert Schleicher, Elżbieta Schleicher, Graz–Wien–Köln: Styria, 1982.

rosyjski:

  • Мышление в категориях ценности [Myślenie według wartości], tłum. Jelena Twierdisłowa, Moskwa: Rosspen, 2005.
  • Философия драмы [Filozofia dramatu], tłum. Jelena Twerdisłowa, Moskwa: Rosspen, 2005.

szwedzki:

  • Solidaritetens etik [Etyka solidarności], tłum. Anders Bodegård, Hudiksvall: Asak, 1984.

słowacki:

  • Etika solidarity [Etyka solidarności], tłum. Ján Langoš, Viliam Mojžiš, Bratislava: Kalligram, 1998.
  • Medzi slobodou a porobou. Výber z esejí [wybór esejów], tłum. Jozef Marušiak, Bratislava: Kalligram, 2001.
  • Filozofia ľudskej dramy [Filozofia dramatu], tłum. Jozef Marušiak, Bratislava: Serafín, 2007.

słoweński:

  • Filozofija drame [Filozofia dramatu], tłum. Urša Zabukovec, Celje: Celjska Mohorjeva družba, 2021.

ukraiński:

  • Розмови між паном і панотцем [Między Panem a Plebanem], tłum. Andrij Pawliszyn, Kyjiw: Duh i litera, 2013.
  • Філософія драми [Filozofia dramatu], tłum. Tetiana Pawlinczuk, Kyjiw: Duh i litera, 2019.
  • Тішнер читає Катехизм [Tischner czyta Katechizm], tłum. Bogdan Pankiewicz, Andrij Pawliszyn, Brusturiv: Discursus, 2021.

węgierski:

  • A drama filozòfiája [Filozofia dramatu], tłum. Irén Fejér, Erzsébet Szenyán, Budapest: Euròpa, 2000.
  • Hogyan éljünk? [Jak żyć?], tłum. Márta Éles, Budapest: Vigilia Kiadó, 2001.
  • Rövid életkalauz [Krótki przewodnik po życiu], tłum. Márta Éles, Budapest: Orpheusz, 2019.

włoski:

  • Etica della solidarietà [Etyka solidarności], tłum. Antonio Setola, Bologna: Paperbacks/Tracce, 1981.
  • Il libro del pellegrino [Książeczka Pielgrzyma], tłum. Antonio Setola, Bologna: Centro Studi Europa Orientale, 1982.
  • Filosofia del dramma [Filozofia dramatu], tłum. Tadeusz Sierotowicz, Lecce: Pensa MultiMedia, 2019.
  • La controversia sull’esistenza dell’uomo [Spór o istnienie człowieka], tłum. Tadeusz Sierotowicz, Kraków: Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie. Wydawnictwo Naukowe, 2022.
  • La filosofia greca raccontata dai montanari polacchi [Historia filozofii po góralsku], tłum. Tadeusz Sierotowicz, Roma: Castelvecchi, 2023.

MHS