Marcin Świetlicki

(ur. 1961) – poeta, prozaik, dziennikarz; wokalista w różnych grupach muzycznych.

Studiował – z przerwami – polonistykę na Uniwersytecie Jagiellońskim. Pierwsze próby poetyckie ogłaszał już w czasach szkolnych, a na studiach związał się z „NaGłosem”. Pracował jako korektor i adiustator w redakcji „Tygodnika Powszechnego” (1991–2004), gdzie publikował również swoje wiersze i recenzje. Na początku lat 90. XX wieku współpracował z pismem „brulion”, utwory zamieszczał także w różnych czasopismach, między innymi w „Dekadzie Literackiej”, „Lampie i Iskrze Bożej”, „Odrze”. W 1991 roku przebywał w Paryżu jako stypendysta Fundacji Kultury Niezależnej.

W 1992 założył rockową grupę Świetliki; pisał teksty utworów oraz występował jako wokalista. Prowadził autorskie audycje muzyczne w licznych radiostacjach, między innymi na antenie Radia Kraków (1997–2000, 2006–2007). W 2015 roku (z Dariuszem Dudzińskim i Michałem Wandzilakiem) założył zespół muzyczny Najprzyjemniejsi, który występował także w rozszerzonym składzie (z Julią Kamińską) pod nazwą Julia i Nieprzyjemni. Od około 2019, jako autor tekstów i wokalista, współtworzył zespół muzyczny Morświn.

Zajmował się także twórczością plastyczną (ilustracje do książek Pawła Dunin-Wąsowicza i Wojciecha Bonowicza) i występował jako aktor. W latach 2000–2002 razem z Grzegorzem Dyduchem prowadził telewizyjny magazyn kulturalny Pegaz, a później wspólnie przygotowywali wywiady dla „Przekroju” (2002) i „Wysokich Obcasów” (2003–2005). W latach 2010–2015 wchodził w skład redakcji pisma mówionego „Gadający pies”.

Poeta kultowy, zraniony i obcy, według własnego określenia – „nigdy naprawdę i do końca w środku”. Nieomal powszechnie widzi się w nim outsidera, buntownika, dobrowolnego wygnańca ze sfery oficjalnej kultury. Odrzucił koncepcję poety realizującego misję, jak pisał w słynnym wierszu Dla Jana Polkowskiego, branie „spraw publicznych na chude barki”. Z drugiej strony, outsider to w tym wypadku nie tylko „stojący z boku”, niezakorzeniony, zniechęcony, obojętny, lecz również ktoś z uwagą przyglądający się rzeczywistości, demaskator własnej i cudzej zwierzęcości ukrywanej za fasadą kultury i wiary, krytyk obyczajów, ironista, patriota traumatyczny. Jak napisał o nim Jerzy Jarzębski: „Poezja […] służyła Świetlickiemu jednocześnie do zapisywania i porzucania ludzi, sytuacji, stanów ducha, zapisywania i porzucania kolejnych swoich ja”.

Jako prozaik Świetlicki kojarzony jest przede wszystkim z bestsellerową „krakowską” trylogią kryminalną, na którą składają się powieści Dwanaście (2006), Trzynaście (2007) i Jedenaście (2008), ale pierwszą książką prozatorską pisarza była powieść Katecheci i frustraci (2001) wydana pod pseudonimem Marianna G. Świeduchowska. W trylogii kryminalnej Świetlicki nawiązuje do tradycji kryminału noir, z wyrazistą postacią samotnego detektywa po przejściach działającego w mrocznej przestrzeni miejskiej, jednak poczyna sobie z nią swobodnie. Powieści z trylogii są nie tyle kryminałami, co raczej antykryminałami, w których wszelkie przynależne gatunkowi schematy są przenicowane. Głównym bohaterem cyklu jest mistrz (jak go nazywa), była gwiazda sensacyjnego serialu telewizyjnego dla dzieci z lat 70. ubiegłego wieku, który po latach nie tylko „posiwiał, przytył i spuchł”, ale stał się mężczyzną przegranym i do pewnego stopnia pielęgnującym swój upadek. Nieoficjalnie zajmuje się działalnością detektywistyczną, ale dochodzenia prowadzi w specyficzny sposób, głównie przesiadując w krakowskich knajpach i prowadząc niekończące się rozmowy. Na rozwiązanie zagadek kryminalnych wpada zwykle przez przypadek. Perypetie mistrza są pretekstem nie tylko do ironicznego opisu krakowskiego środowiska kulturalnego, ale również polskiej rzeczywistości w pierwszej dekadzie XXI wieku. Odnosząc prozę kryminalną do twórczości poetyckiej Świetlickiego, można potraktować postać mistrza jako dopełnienie (a też swego rodzaju autotematyczny komentarz) podmiotu lirycznego wykreowanego w wierszach autora Zimnych krajów.

Świelicki wraz z Gają Grzegorzewską i Irkiem Grinem napisał powieść kryminalną Orchidea (2009). Akcja książki rozgrywa się także w Krakowie, a głównymi bohaterami są postaci zapożyczone z cykli kryminalnych poszczególnych autorów. Powieść należy do podgatunku, jakim jest krymi-zgrywa, czyli odmiana kryminału, w którym równie ważna jak intryga kryminalna jest warstwa humorystyczna, pełna gier intertekstualnych.

Świelicki jest współzałożycielem powołanego w 2003 roku w Krakowie Stowarzyszenia Miłośników Kryminału i Powieści Sensacyjnej „Trup w szafie” i należy do jury Nagrody Wielkiego Kalibru, przyznawanej przez to stowarzyszenie od 2004 roku.

Laureat licznych nagród i wyróżnień literackich. W 1990 roku otrzymał nagrodę Grand Prix w konkursie na brulion poetycki im. M.M. Morawskiej, ogłoszonym przez redakcję „brulionu”, a w 1991 roku Literacką Nagrodę Promocyjną im. Georga Trakla, przyznaną przez austriacki Konsulat Generalny w Krakowie. W 1994 roku otrzymał nagrodę Paszport „Polityki”; odmówił jego przyjęcia. W 1996 roku za całokształt twórczości poetyckiej odebrał nagrodę Fundacji im. Kościelskich w Genewie. W 2009 roku otrzymał Nagrodę Literacką Gdynia za powieść Jedenaście. Jest laureatem Wrocławskiej Nagrody Poetyckiej Silesius (2012) oraz lubelskiej Nagrody Poetyckiej „Kamień” (2014), przyznanych mu za całokształt twórczości. W 2024 roku za tom wierszy Sierotka otrzymał Poznańską Nagrodę Literacką im. Adama Mickiewicza. Odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (2014).

Jego utwory znalazły się w licznych antologiach zagranicznych, miedzy innymi w przekładach na albański, angielski, bułgarski, chorwacki, francuski, hiszpański, niemiecki, rosyjski, macedoński, słoweński.

Bibliografia

wiersze:

  • Zimne kraje, Warszawa–Kraków: Brulion, 1992.
  • Schizma, Poznań: Obserwator, 1994.
  • Zimne kraje 2, Kraków: Zebra, 1995.
  • Trzecia połowa, Poznań: Wydawnictwo a5, 1996.
  • 37 wierszy o wódce i papierosach, Bydgoszcz: Instytut Wydawniczy „Świadectwo”, 1996.
  • Zimne kraje 3, Legnica: Centrum Sztuki – Teatr Dramatyczny, Wojewódzka Biblioteka Publiczna, 1997.
  • Pieśni profana, Gładyszów: Wydawnictwo Czarne, 1998.
  • Czynny do odwołania, Wołowiec: Wydawnictwo Czarne, 2000.
  • Wiersze wyprane, Legnica: Biuro Literackie, 2002.
  • Nieczynny, Warszawa: Lampa i Iskra Boża, 2002.
  • 49 wierszy o wódce i papierosach, Wrocław: Port Legnica, 2004.
  • Trzecia połowa, Wrocław: Biuro Literackie, 2005.
  • Muzyka środka, Kraków: Wydawnictwo a5, 2006.
  • Nieoczywiste, Kraków: Wydawnictwo EMG, 2007.
  • Niskie pobudki, Kraków: Wydawnictwo EMG, 2009.
  • Wiersze, Kraków: Wydawnictwo EMG, 2011.
  • Jeden, Kraków: Wydawnictwo EMG, 2013.
  • Delta Dietla, Kraków: Wydawnictwo EMG, 2015.
  • Ale o co ci chodzi? [wiersze 2016–2019], Lusowo: Wolno, 2019.
  • Wiersze. Autor, lektor i przypadkowe lafiryndy, Lusowo: Wolno, 2022.
  • Sierotka [wiersze 2019–2022], Lusowo: Wolno, 2023.

proza:

  • Dwanaście, Kraków: Wydawnictwo EMG, 2006.
  • Trzynaście, Kraków: Wydawnictwo EMG, 2007.
  • Jedenaście, Kraków: Wydawnictwo EMG, 2008.
  • Orchidea, Kraków: Wydawnictwo EMG, 2009 [współautorzy: Gaja Grzegorzewska oraz Irek Grin].
  • Powieści, Kraków: Wydawnictwo EMG, 2011.
  • Drobna zmiana, Kraków: Wydawnictwo a5, 2016.

Tłumaczenia

angielski:

  • Night truck drive [wybór wierszy], tłum. Elżbieta Wójcik-Leese, Brookline, MA: Zephyr Press, 2021 [wydanie dwujęzyczne].

estoński:

  • Profaani laulud [Nieoczywiste], tłum. Hendrik Lindepuu, Tartu: Hendrik Lindepuu Kirjastus, 2009.
  • Kaksteist [Dwanaście], tłum. Hendrik Lindepuu, Tartu: Hendrik Lindepuu Kirjastus, 2009.
  • Kolmteist [Trzynaście], tłum. Hendrik Lindepuu, Tartu: Hendrik Lindepuu Kirjastus, 2010.
  • Üksteist [Jedenaście], tłum. Hendrik Lindepuu, Tartu: Hendrik Lindepuu Kirjastus, 2011.

serbski:

  • Ispod vulkana [wybór wierszy], Beograd: Književna Omladina Srbije, 2002.

słowacki:

  • Piesne ignoranta [wybór wierszy], tłum. Karol Chmel, Banská Bystrica: Drewo a Srd, 2000.
  • Nesamozrejmé: 77 náboženských básní Marcina Świetlického [wybór Wojciecha Bonowicza], tłum. Peter Milčák, Levoča: Modrý Peter, 2018.

słoweński:

  • Pesmi ignoranta [wybór wierszy], tłum. Primož Čučnik, Ljubljana: Center za Slovensko Književnost, 2002.

rosyjski:

  • 100 стихотворений о водке и сигаретах [wybór wierszy], tłum. Igor Biełow, Moskwa: Agro-Risk, 2016.

ukraiński:

  • 64 вирши про водкy та папироси [wybór wierszy], tłum. Serhij Żadan, Charkiw: „Folio”, 2011.

węgierski:

  • Tizenkettő [Dwanaście], tłum. Vera Wolosz, Göd: Rézbong Kiadó, 2018.
  • Tizenhárom [Trzynaście], tłum. Vera Wolosz, Budakeszi: Prae Kiadó, 2021.
  • Tizenegy; Plusz végtelen [Jedenaście; Plus Nieskończoność z tomu Powieści], tłum. Vera Wolosz, Budakeszi: Prae Kiadó, 2022.

EZ