Zbigniew Żakiewicz

(1933–2010) – prozaik, krytyk literacki, historyk literatury, autor książek dla dzieci.

Żakiewicz urodził się na Wileńszczyźnie w rodzinie z tradycjami ziemiańskimi. Po wojnie został repatriowany do Polski, mieszkał w Łodzi, Wrocławiu, Opolu i Gdańsku. Był pracownikiem naukowym Uniwersytetu Gdańskiego.

Jako pisarz mocno odczuwał kondycję wygnańca z rodzinnej ziemi, tułacza – co znalazło wyraźne odbicie w jego twórczości – aż po latach odnalazł swoje miejsce na Kaszubszczyźnie, o której pisał: „Pierwsze lata spędzone na Kaszubach były latami powtórnego zakorzenienia się po repatriacyjnym exodusie 1946 roku. I oto po raz pierwszy od tamtych czasów poczułem, że wracam do siebie” (Ujrzane, w czasie zatrzymane). Twórczość Żakiewicza sytuowana jest w obrębie nurtu prozy kresowej, co więcej, może być uznana za klasyczną jej realizację. W kolejnych książkach autor z pietyzmem przywołuje świat północno-wschodnich kresów Polski – najpełniej chyba w Sadze wileńskiej, na którą składają się trzy tomy: Ród Abaczów (1968), Dolina Hortensji (1975) i Wilcze łąki (1992). Wplatając w teksty wątki autobiograficzne, przedstawia dzieciństwo i młodość bohatera dorastającego na terenach pogranicznych, gdzie mieszały się rozmaite kultury, języki i religie. Jak to często bywa w tej odmianie prozy, kresowy świat u Żakiewicza znajduje się u progu nieuchronnej katastrofy, która bezpowrotnie go zniszczy, dlatego tak wiele jest w niej „wzniosłej tęsknoty”, nostalgii. Chcąc ocalić przez literaturę pamięć o świecie Kresów, Żakiewicz nasyca swoją prozę opisami przyrody, zwyczajów, starając się jednocześnie zachować specyfikę języka pogranicza, który łączy elementy pochodzące z różnych systemów językowych. Pisarz tematyzował w swojej prozie także problemy wygnańca, który po opuszczeniu rodzinnej ziemi, a zarazem „raju dzieciństwa”, szuka miejsca, które uznać by mógł za własne, próbuje się na nowo zakorzenić. Przy czym chodzi tu zarówno o zakorzenienie się w realnej przestrzeni (na przykład Ciotuleńka, 1988), jak i poszukiwanie metafizycznej sankcji życia (Ujrzane, w czasie zatrzymane, 1996).

W 1971 otrzymał nagrodę Fundacji im. Kościelskich w Genewie, a w 1981 nagrodę Koga Gdańska za działalność wśród młodzieży literackiej, przyznaną przez Klub Studentów Wybrzeża „Żak” w Gdańsku. W 2003 dostał nagrodę Prezydenta Gdańska w dziedzinie kultury. Wyróżniony między innymi Złotym Krzyżem Zasługi (1976), odznaką honorową „Za Zasługi dla Gdańska” (1980), Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1989), odznaką honorową „Zasłużonemu Opolszczyźnie” (1995), Medalem Komisji Edukacji Narodowej (1998). Za książkę Gorycz i sól morza. Gdańskie Smorgonie otrzymał w 2000 roku Pomorską Nagrodę Artystyczną.

Bibliografia

powieści i opowiadania:

  • Chłopiec o lisiej twarzy, Katowice: Śląsk, 1962.
  • Liście, Katowice: Śląsk, 1967.
  • Ród Abaczów, Warszawa: Czytelnik, 1968.
  • Biały karzeł, Warszawa: Czytelnik, 1970.
  • Ludzie i krajobrazy, Gdańsk: Wydawnictwo Morskie, 1970.
  • To sen tylko, Danielu…, Warszawa: Czytelnik, 1973.
  • Dolina Hortensji, Warszawa: Czytelnik, 1975.
  • Czteropalcy. Opowieść niesamowita, Warszawa: Czytelnik, 1977.
  • Dziennik intymny mego N.N., Warszawa–Kraków: SIW Znak, 1977.
  • Markigo albo Komiczne przygody Marka Piekielnika, Gdańsk: Wydawnictwo Morskie, 1978.
  • Wilcze łąki, Warszawa: Czytelnik, 1982.
  • Pożądanie Wzgórz Wiekuistych, Poznań: Pallotinum, 1987.
  • Ciotuleńka. Opowieści żartobliwe, Gdańsk: Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie, Oddział Gdańsk, 1988.
  • Saga wileńska, Gdańsk: Graf, 1992.
  • Wilio w głębokościach morza, Kraków: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1993.
  • Ujrzane, w czasie zatrzymane, Gdańsk: Marabut, 1996.
  • Gorycz i sól morza. Gdańskie Smorgonie, Gdańsk: słowo/obraz terytoria, 2000.
  • Tryptyk wileński, Gdańsk: słowo/obraz terytoria, 2005.
  • Rosja, Rosja... Notatki z podróży. Ludzie. Lektury 1964–2002, Gdańsk: Polnord, 2006.

dla dzieci i młodzieży:

  • Kraina sto piątej tajemnicy, Warszawa: Czytelnik, 1972.
  • Ostatni rejs „Grubego Jana”, Warszawa: Czytelnik, 1975.
  • Dwaj dzielni z Plimplańskiego Lasu, Warszawa: Czytelnik, 1976.
  • Straszne bliźnięta, Warszawa: Nasza Księgarnia, 1979.
  • Opowieści z Bajkolandii, Gdańsk: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1981.
  • Pan Tip-Top, Warszawa: Nasza Księgarnia, 1982.
  • Latarnia dziadka Utopka, Warszawa: Czytelnik, 1987.
  • Opowieść o wiernym pająku, Gdańsk: Wydawnictwo Morskie, 1988.

AS