Paweł Huelle

(1957–2023) – prozaik, felietonista, dramatopisarz, dziennikarz, redaktor, animator kultury.

Rozgłos w kraju i za granicą zdobył debiutancką powieścią Weiser Dawidek. Akcja tego utworu – jak prawie wszystkich dzieł pisarza – ulokowana została w Gdańsku. Tytułowy bohater, żydowski chłopiec, wprowadza swoich kolegów w „utajoną topografię miasta”, przywołuje obco brzmiące niemieckie nazwy ulic i dzielnic, pokazuje domy sławnych gdańszczan, na przykład Schopenhauera. Pod koniec lat 80. ubiegłego wieku ów gest otwarcia na wstydliwie przemilczaną, nieobecną w oficjalnych opracowaniach historię Gdańska, zdominowanego przez kulturę i język niemiecki, miał duże znaczenie.

Huelle uznawany jest za jednego z twórców tak zwanej szkoły gdańskiej we współczesnej polskiej prozie. Do fenomenu tego miasta nawiązał w późniejszych zbiorach opowiadań (Opowiadania na czas przeprowadzkiPierwsza miłość i inne opowiadania). Z kolei w powieści Mercedes-Benz. Z listów do Hrabala pisarz skorzystał z anegdot zdeponowanych w pamięci rodzinnej, przywołując w jednym z wątków historie automobilowe, których bohaterami byli jego dziadkowie. Nie odszedł jednak daleko od Gdańska – to właśnie w tym mieście główny bohater i zarazem narrator Mercedesa… pobiera lekcje jazdy i tak samo jak protagonista jednego z opowiadań Bohumila Hrabala próbuje „zagadać” brak postępów w sztuce prowadzenia pojazdu. Utwór Huellego – tak na poziomie aluzji literackich, jak i stylu – wchodzi w dialog z prozą czeskiego mistrza; praktyka naśladowcza to w tym przypadku rodzaj hołdu złożonego Hrabalowi.

W następnej powieści Huelle nawiązał kolejny dialog – tym razem z Thomasem Mannem, który w jednym zdaniu Czarodziejskiej góry zaznaczył, że bohater tego arcydzieła, Hans Castorp, przez cztery semestry studiował budowę okrętów na politechnice gdańskiej. Autor Castorpa „opracował” ów epizod z życia Mannowskiego bohatera, skonfrontował go z niemieckim wschodem, któremu ton nadawali także polscy gdańszczanie, a jeszcze bardziej Kaszubi. Owa konfrontacja przybysza z Lubeki ze słowiańskim żywiołem została osadzona w centrum powieściowego przedstawienia i w zgodnej opinii krytyków stanowi najbardziej wartościowy wątek książki.

Za zwrot ku tematyce współczesnej należy uznać Ostatnią wieczerzę. Akcja tej powieści rozgrywa się w ciągu jednego dnia w Gdańsku; czas nie został precyzyjnie określony, ale można założyć, że mamy do czynienia z początkiem XXI wieku, choć równie dobrze można przyjąć, że to Gdańsk z nieodległej przyszłości. Grupa przyjaciół i znajomych, w większości prominentnych obywateli miasta, udaje się na sesję fotograficzną – chodzi o zrobienie zdjęcia, które umożliwi jednemu z gdańskich malarzy wykonanie współczesnej wersji słynnego malowidła Leonarda (stąd tytuł powieści). Aktualni „apostołowie” w zasadzie należą do jednego pokolenia, ukształtowanego w ostatniej dekadzie Polski Ludowej. Takie rozwiązanie fabularne pozwala pisarzowi na nakreślenie portretu elit intelektualno-artystycznych, a zwłaszcza na wprowadzenie wątków rozrachunkowych.

Z kolei Śpiewaj ogrody można wziąć za swego rodzaju podsumowanie dotychczasowych fascynacji pisarza. Powieść ta jest rozwinięciem pomysłów zawartych we wczesnych opowiadaniach Huellego. Ponownie jesteśmy w Oliwie, dzielnicy Gdańska, w starym domu przy ulivy Polanki, gdzie mieszka pani Hoffmann, jedna z nielicznych gdańskich Niemek, która nie opuściła miasta w 1945 roku. To ona wprowadza dziecięcego bohatera, któremu pisarz nadał własne rysy, w bogactwo niemieckiej kultury, zwłaszcza muzycznej. W powieści splatają się trzy historie: losy małżeństwa Hoffmannów (głównie lata 30. ubiegłego wieku), perypetie ojca głównego bohatera, powojennego lokatora domu przy ulicy Polanki, oraz dzieje pewnego Francuza, który osiadł w tym samym miejscu w połowie XVIII wieku.

Ostatnia książka pisarza to zbiór opowiadań Talita. Tytuł nawiązuje do biblijnej opowieści o wskrzeszeniu z martwych córki Jaira, do której Jezus powiedział „Talitha kum” („Dziewczynko, mówię ci, wstań”). Jest ona punktem wyjścia do opowieści o miłości i niespełnieniu, tęsknocie i pragnieniach, grzechu i próbach jego odkupienia. „Nie wydaje się ważne, czy rzeczywiście pisarz zagłębiał się w kroniki opactwa oliwskiego, czy faktycznie brał udział w bójce w obozie cygańskim, ani czy jego dorosła krewna rozbudzała w nim, małolacie, zalążki męskiej dumy. W rzeczy samej jest to nieistotne wobec faktu, że jego wysublimowana stylistycznie proza – zawsze z tajemniczym naddatkiem niedopowiedzenia – jest świetnie zorganizowaną beletrystyczną fikcją” – pisał o Talicie Janusz R. Kowalczyk.

Na podstawie twórczości Pawła Huellego powstały spektakle teatralne: w Teatrze Telewizji Stół i Srebrny deszcz, a w Teatrze im. Juliusza Osterwy w Lublinie Kąpielisko Ostrów. Pisarz otrzymał między innymi Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski, Srebrny Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”, Nagrodę Fundacji im. Kościelskich, Nagrodę Polskiego PEN Clubu oraz Paszport „Polityki”.

Bibliografia

  • Weiser Dawidek, Gdańsk: Wydawnictwo Morskie, 1987; 2. wyd. popr. Londyn–Warszawa: PULS, 1992.
  • Opowiadania na czas przeprowadzki, Londyn–Warszawa: PULS, 1991.
  • Wiersze, Gdańsk: Wydawnictwo Morskie, 1994.
  • Pierwsza miłość i inne opowiadania, Londyn–Warszawa: PULS, 1996.
  • Inne historie, Gdańsk: słowo/obraz terytoria, 1999.
  • Mercedes-Benz. Z listów do Hrabala, Kraków: Znak, 2001.
  • Byłem samotny i szczęśliwy, Warszawa: Rosner & Wspólnicy, 2003.
  • Castorp, Gdańsk: słowo/obraz terytoria, 2004.
  • Ostatnia Wieczerza, Kraków: Znak, 2007.
  • Opowieści chłodnego morza, Kraków: Znak, 2008.
  • Śpiewaj ogrody, Kraków: Znak, 2014.
  • Ulica świętego Ducha i inne historie, Kraków: Znak, 2016.
  • Obłoki jasne nad tobą, Paryż–Kraków: Fundacja Suseia, 2018.
  • Talita, Kraków: Znak, 2020.

Tłumaczenia

angielski:

  • Moving House and Other Stories [Opowiadania na czas przeprowadzki], tłum. Antonia Lloyd-Jones, London: Bloomsbury Press, 1994.
  • Who was David Weiser? [Weiser Dawidek], tłum. Antonia Lloyd-Jones, London: Bloomsbury, 1991.
  • Mercesdes-Benz [Mercedes-Benz], tłum. Antonia Lloyd-Jones, London: Serpents Tail Publishing, 2005.
  • Castorp, tłum. Antonia Lloyd-Jones, London: Serpents Tail Publishing, 2007.
  • The Last Supper [Ostatnia wieczerza], tłum. Antonia Lloyd-Jones, London: Serpents Tail Publishing, 2008.
  • Cold Sea Stories [Opowieści chłodnego morza], tłum. Antonia Lloyd-Jones, London: Comma Press, 2012.

białoruski:

  • Вайзер Давідэк [Weiser Dawidek], tłum. Marina Szoba, Minsk: Logwinaj, 2014.

bułgarski:

  • Мерцедес-Бенц [Mercedes-Benz. Z listów do Hrabala], tłum. Sylwia Borisowa, Sofija: Colibri, 2009.
  • Възпявай градините [Śpiewaj ogrody],tłum. Sylwia Borisowa, Sofija: Izdatielstwo Ergo, 2023.

chorwacki:

  • Gdje je David Weiser? [Weiser Dawidek], tłum. Ivana Vidović Bolt, Zagreb: Naklada MD, 2005.
  • Mercedes-Benz, tłum. Ivana Vidović Bolt, Zagreb: MeandarMedia, 2012.
  • Posljednja večera [Ostatnia wieczerza], tłum. Ivana Vidović Bolt, Zagreb: MeandarMedia, 2013.

czeski:

  • Davidek Weiser [Weiser Dawidek], tłum. Pavel Miňovský, Praha: Mladá Fronta, 1996.
  • Mercedes-Benz, tłum. Jan Faber, Zlín: Kniha, 2010.
  • Příběhy chladného moře [Opowieści chłodnego morza], tłum. Pavel Peč, Praga: Argo, 2012.
  • Poslední večeře [Ostatnia wieczerza], tłum. Jan Faber, Zlín: Kniha, 2013.

fiński:

  • Kuka olet David Weiser? [Weiser Dawidek], tłum. Kirsti Siraste, Helsingissä: Otava, 1995.

francuski:

  • Weiser David [Weiser Dawidek], tłum. François Rosset, Lausanne: l’Âge d’Homme, 1990.
  • Rue Polanki et autres nouvelles [wybór opowiadań], tłum. Jean-Yves Erhel. Paris: Éditions Gallimard, 2000.
  • Mercedes-Benz: sur des lettres à Hrabal [Mercedes-Benz], Paris: Éditions Gallimard, 2004.

hebrajski:

  • קסטורפ  [Castorp], tłum. Rafi Weichert, Tel Awiw: Xargol, 2009.

hiszpański:

  • Quién es Weiser Dawidek [Weiser Dawidek], tłum. Pilar Gil Cánovas, Barcelona: Seix Barral, 1991.
  • Mercedes-Benz: según cartas a Bohumil Hrabal [Mercedes-Benz], tłum. Pilar Gil Cánovas, Barcelona: El Aleph, 2003.
  • Castorp, tłum. Anna Rubió Rodon, Jerzy Sławomirski, Madrid: Alianza Editorial, 2011.

litewski:

  • Mercedes-Benz. Iš laiškų Hrabalui [Mercedes-Benz], tłum. Vytautas Dekšnys, Vilnius: Baltos Lankos, 2011.

japoński

  • ヴァイゼル・ダヴィデク [Weiser Dawidek], tłum. Inoue Satoko, Kioto: Shōraisha, 2021.

niderlandzki:

  • Wie is Dawid Weiser [Weiser Dawidek], tłum. Karol Lesman, Amsterdam: Amber, 1991.
  • De tafel [Opowiadania na czas przeprowadzki], tłum. Karol Lesman, Amsterdam: Februari Boekhandels, 2002.
  • Mercedes-Benz, tłum. Karol Lesman, Breda: De Geus, 2003

niemiecki:

  • Weiser Dawidek, tłum. Renate Schmidgall, Frankfurt am Main: Luchterhand-Literaturverlag, 1990.
  • Schnecken, Pfützen, Regen und andere Geschichten aus Gdansk [Opowiadania na czas przeprowadzki], tłum. Renate Schmidgall, Frankfurt am Main: Fischer-Taschenbuch-Verlag, 1996.
  • Mercedes-Benz. Aus den Briefen an Hrabal [Mercedes-Benz], tłum. Renate Schmidgall, Frankfurt am Main: Fischer-Taschenbuch-Verlag, 1996.
  • Verschollene Kapitel: litararische Feuilletons [wybór felietonów], tłum. Renate Schmidgall, Hamburg: ROSPO, 1999.
  • Silberregen: Danziger Erzählungen [Pierwsza miłość], tłum. Renate Schmidgall, Berlin: Rowohlt-Berlin, 2000.
  • Castorp, tłum. Renate Schmidgall, München: C.H. Beck, 2005.

norweski:

  • Hvem var Dawid Weiser? [Weiser Dawidek], tłum. Jan Brodal, Oslo: Gyldendal Norsk Forlag, 1991.

portugalski:

  • A Última Ceia [Ostatnia wieczerza], tłum. Teresa Fernandes Swiatkiewicz, Estoril: Sopa de Letras, 2008.
  • Mercedes-Benz: Cartas a Bohumil Hrabal [Mercedes-Benz], tłum. Teresa Fernandes Swiatkiewicz, Estoril: Sopa de Letras, 2008.
  • Quem foi David Weiser? [Weiser Dawidek], tłum. Tomasz Barcinski, Rio de Janeiro: Record, 2012.

rosyjski:

  • Вайзер Давидек [Weiser Dawidek], tłum. Wadim Klimowski, Sankt-Peterburg: Azbuka-Klassika, 2003.
  • „Мерседес-бенц”: из писем к Грабалу [Mercedes-Benz], tłum. Irina Adelgejm, Moskwa: Nowoje Literaturnoje Obozrenje, 2004.
  • Касторп [Castrop], tłum. Ksenia Starosielska, Moskwa: Nowoje literaturnoje obozrenje, 2005.
  • Тайная вечеря [Ostatnia wieczerza], tłum. Ksenia Starosielska, Moskwa: Nowoje literaturnoje obozrenje, 2009.

serbski:

  • Mercedes-Benz: iz pisama Hrabalu [Mercedes-Benz], [tłum. Milan Duškov], Beograd: Narodna Knjiga – Alfa, 2003.

słoweński:

  • Castorp, tłum. Jasmina Šuler-Galos, Maribor: Študentska založba Litera, 2007.
  • David Weiser [Weiser Dawidek], tłum. Jana Unuk, Ljubljana: Beletrina, 2007.
  • Zadnja večerja [Ostatnia wieczerza], tłum. Jana Unuk, Ljubljana: Modrijan, 2010.
  • Mercedes-Benz: iz pismem Hrabalu [Mercedes-Benz], tłum. Staša Pavlović, Ljubljana: Beletrina, 2014.

szwedzki:

  • Vem var Dawid Weiser? [Weiser Dawidek], tłum. Anders Bodegård, Stockholm: Bromberg 1995.

ukraiński:

  • Мерседес Бенц : із багажником [Mercedes-Benz], tłum. Larisa Andrijewśka, Lwiw: Widawnictwo Anetti Antonenko, 2019.
  • Повісті холодного моря [Opowieści chłodnego morza], tłum. Wiktor Dmitruk, Lwiw: Knigi-XXI, 2019.

węgierski:

  • Mercedes-Benz: levelek Hrabalnak [Mercedes-Benz], tłum. Noémi Kertész, Budapest: Európa, 2003.
  • Castorp, tłum. Noémi Kertész, Budapest: Európa, 2007.
  • Utolsó vacsora [Ostatnia wieczerza], tłum. Gábor Körner, Budapest: Európa, 2009.

włoski:

  • Cognome e nome Weiser Dawidek [Weiser Dawidek], tłum. Vera Verdiani, Milano: Feltrinelli, 1990.
  • Lumache, pozzanghere, pioggia: racconti per il periodo del trasloco [Opowiadania na czas przeprowadzki], tłum. Vera Verdiani, Milano: Feltrinelli, 1995.
  • Primo amore e altri racconti [wybór opowiadań], tłum. Vera Verdiani, Milano: Feltrinelli, 2002.
  • Mercedes-Benz: da alcune lettere a Hrabal [Mercedes-Benz], tłum. Raffaella Belletti, Roma: Voland, 2007.

rumuński:

  • Mercedes-Benz: din scrisorile către Hrabal [Mercedes-Benz], tłum. Radosława Janowska-Lascar, Iaşi: Polirom, 2004.
  • Eram singur şi fericit [Byłem szczęśliwy i samotny; Opowiadania na czas przeprowadzki], tłum. Radosława Janowska-Lascar, Mihaela Cornelia Fiscutean, Iaşi: Plirom, 2014.

MHS