Krzysztof Varga

(ur. 1968) – pisarz, publicysta i dziennikarz. W latach
1991–2020 redaktor działu kultury w „Gazecie Wyborczej”,
w 2020 roku został felietonistą „Newsweeka”.

Debiutował zbiorem opowiadań Pijany anioł na skrzyżowaniu ulic (1993), ale w autoryzowanych bibliografiach nieodmiennie podaje, że wszedł do literatury trzy lata później jako autor powieści Chłopaki nie płaczą. Nagłówek książki jest spolszczoną wersją tytułu przeboju brytyjskiej grupy The Cure Boys don’t cry. Nie jest to przypadek – Varga chętnie odwołuje się do szeroko rozumianej kultury pop. Chłopaki… traktują o grupie przyjaciół, sympatycznych warszawskich yuppies. Ich dni – poza pracą – wypełnione są piciem alkoholu, zażywaniem lekkich narkotyków i podrywaniem atrakcyjnych dziewcząt. Bohaterowie ci – jakkolwiek dobiegają dopiero trzydziestki – rozmyślają wiele o przemijaniu, spadku formy fizycznej i nieuchronnej śmierci. Tutaj również nie może być mowy o przypadku, ponieważ Varga to bez wątpienia największy hipochondryk współczesnej literatury polskiej. Wątki „psucia się ciała”, starzenia się i znikomości istnienia pojawiają się we wszystkich jego książkach – a więc także w dwu kolejnych, w powieści Śmiertelność oraz tomie prozy 45 pomysłów na powieść. Strony B singli – 1992–1996 (obydwa z 1998 roku). Drugą powieścią Vargi jest Bildungsroman (1997), utwór, w którym autor zwraca się ku swoim węgierskim korzeniom (pisarz jest z pochodzenia pół-Węgrem). Akcja tej powieści rozgrywa się w Budapeszcie i Warszawie, a zapewne najważniejszą postacią tej narracji jest ojciec Kristófa (węgierska wersja imienia Krzysztof), który usiłuje refleksyjnie podsumować swoją biografię. Rozgłos zyskała niewielka objętościowo książeczka Tequila (2001). Wypełnia ją tragikomiczny monolog narratora-bohatera, który niosąc trumnę przyjaciela i równocześnie perkusisty zespołu, którego sam jest liderem, rozmyśla o przyjaźni, muzyce, współczesnym świecie i – jak zwykle w prozie Vargi – przemijaniu i śmierci. Kolejne przedsięwzięcia powieściowe jawią się jako coraz bardziej okazałe. Intryguje i niepokoi powieść Karolina (2002), której narrator szuka w pamięci, w wyobraźni, wszędzie wokół siebie, pewnej kobiety o tytułowym imieniu. Czasem śmieszny i sentymentalny, niekiedy autoironiczny, poszukuje jednak samego siebie, medytując nad własnym życiem, analizując własne doznania. Jeszcze ciekawiej został pomyślany Nagrobek z lastryko (2007), którego akcja zawiązuje się około 2070 roku. Bohater przemawiający w tej powieści – wypowiada swój monolog na chwilę przed popełnieniem samobójstwa – próbuje podsumować doświadczenia trzech nieszczęśliwych pokoleń (dziadek, matka, on sam). Tak w tej powieści, jak i w dwu kolejnych (Aleja Niepodległości, 2010; Trociny, 2012) pisarz dopuszcza do głosu życiowych bankrutów, stawia ich w momentach granicznych, niemal dosłownie na krawędzi. W Alei… jest to Krystian Apostata, niespełniony awangardowy malarz, który opłakuje swój nędzny los i jednocześnie konfrontuje własne dzieje z życiorysem szkolnego kolegi – tancerza i celebryty, człowieka sukcesu – oczywiście na miarę dzisiejszych wyobrażeń o medialnej sławie. Z kolei w Trocinach mamy do czynienia z porażającym monologiem pięćdziesięcioletniego Piotra Augustyna, przedstawiciela handlowego pracującego dla jednej z warszawskich korporacji. Bohater ten nie lubi nikogo, nawet samego siebie; jego biografia naznaczona jest porażkami, rozczarowaniami i upokorzeniami. Ów monolog mizantropa i socjopaty zawiązuje się – jak to bywa w twórczości Vargi – w szczególnych okolicznościach: Augustyn zamordował kolegę z pracy, kierując się wyłącznie aberracyjną antypatią. Galerię odrażających typów zamyka Stefan Kołtun, dręczony nałogiem alkoholowym „niszowy piosenkarz bez przeboju w radiu” (Masakra, 2015). Oczywiście życiowi bankruci spowiadający się ze swoich klęsk i łajdactw nie pojawią się na kartach tej prozy dlatego, że są postaciami malowniczymi. Za każdym razem pisarz zwraca się ku bardziej uniwersalnej problematyce – tropi przemiany obyczajów, próbuje uchwycić zmieniające się mody i maski, a nade wszystko pragnie mówić o współczesnej Polsce i samopoczuciu Polaków. Z wielką przychylnością zostały przyjęte dwa tomy esejów o Węgrzech – historii i kulturze tego kraju, węgierskiej mentalności zespolonej z tamtejszą kuchnią (stąd zaskakujące tytuły), a zwłaszcza o poczuciu odrębności i wyjątkowości Madziarów. Z uwagi na pochodzenie i koneksje rodzinne Varga oprowadza po węgierskiej rzeczywistości z ogromnym znawstwem i wyczuciem, a równocześnie nie wyrzeka się tego, co – w najogólniejszym ujęciu – określa jego pisarstwo, czyli skłonności do ujęć tragikomicznych, myślenia w kategoriach melancholii, kokietowania pesymizmem, a nawet czarnowidztwa.

Wspólnie z Pawłem Duninem-Wąsowiczem opracował słownik literatury najnowszej Parnas bis. Słownik literatury polskiej urodzonej po 1960 roku (1995), razem z Pawłem Duninem-Wąsowiczem oraz Jarosławem Klejnockim opublikował antologię wierszy Macie swoich poetów (1996). Jest autorem tekstów większości piosenek na płytach Młodzi i Pogo zespołu Dr Misio.

Za tom prozy 45 pomysłów na powieść. Strony B singli otrzymał Nagrodę Fundacji Kultury. Trzykrotny finalista Nagrody Literackiej „Nike”: za Tequilę w 2002 roku, Nagrobek z lastryko w 2008 roku i Gulasz z turula w 2009 roku. W 2014 roku Varga został odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski.

Fot. Krzysztof Dubiel

Bibliografia

  • Pijany anioł na skrzyżowaniu ulic (zbiór opowiadań), Warszawa: Staromiejski Dom Kultury, 1993.
  • Chłopaki nie płaczą (powieść), Warszawa: Lampa i Iskra Boża, 1996.
  • Bildungsroman (powieść), Kraków: Zebra, 1997.
  • 45 pomysłów na powieść. Strony B singli – 1992-1996 (tom prozy), Czarne: Wyd. Czarne, 1998.
  • Śmiertelność (powieść), Czarne: Wyd. Czarne, 1998.
  • Tequila (mikropowieść), Warszawa-Wołowiec: Czarna Lampa, 2001.
  • Karolina (powieść), Wołowiec: Czarne, 2002.
  • Nagrobek z lastryko (powieść), Wołowiec: Czarne, 2007.
  • Gulasz z turula (zbiór esejów), Wołowiec: Czarne, 2008.
  • Aleja Niepodległości, Wołowiec: Czarne, 2010.
  • Trociny, Wołowiec: Czarne, 2012.
  • Polska mistrzem Polski (felietony), Warszawa, Agora SA, 2013.
  • Czardasz z mangalicą, Wołowiec: Czarne, 2014.
  • Masakra, Warszawa: Wielka Litera, 2015.
  • Setka (felietony), Warszawa: Wielka Litera, 2016.
  • Langosz w jurcie, Wołowiec: Czarne, 2016.
  • Egzorcyzmy księdza Wojciecha (opowiadania),Warszawa: Wielka Litera, 2017.
  • Sonnenberg (powieść), Wołowiec: Wydawnictwo Czarne, 2018.
  • Księga dla starych urwisów (esej), Warszawa: Wydawnictwo Czerwone i Czarne, 2019.
  • Dziennik hipopotama, Warszawa: Iskry, 2020.
  • Ostrygi i kamienie. Opowieść o Normandii, Bretanii i Pikardii, Sękowa: Czarne, 2024.
  •  Śmiejący się pies, Wołowiec: Wydawnictwo Czarne, 2025.

Tłumaczenia

bułgarski:

  • Nadgrobna mozaika [Nagrobek z lastryko], tłum. Dilaina Denczewa, Sofia: Paradoks, 2011.
  • Gulaš s turul [Gulasz z Turula], tłum. Milena Milewa, Sofia: Paradox, 2013.
  • Talaš [Trociny], tłum. Milena Milewa, Sofia: Paradox, 2017.

chorwacki:

  • Tequila, tłum. Ivana Puškarić, Zagrzeb: Meandar Media, 2008.

czeski:

  • Guláš z Turula [Gulasz z Turula], tłum. Pavel Peč, Praga: Dokořán, 2010.
  • Piliny [Trociny], tłum. Jan Faber, Ostrava: Protimluv, 2015.

francuski:

  • Allée de l'Indépendance [Aleja Niepodległości], tłum. Agnieszka Żuk, Lausanne: Les Éditions Noir sur Blanc, 2015.

hiszpański:

  • El Rey Verde [Gulaszu z turula] w: El árbol detrás de la ventana: panorama del reportaje literario polaco, red. Tomasz Pindel, tłum. Mercedes Escamilla, Iwona Kasperska, Hanna Stochnialek, Xalapa, Veracruz: Universidad Veracruzana, 2015.

macedoński:

  • Byliewarot na niezawisnosta [Aleja Niepodległości], tłum. Milica Mirkulowska, Skopje: Antolog, 2013.

rosyjski:

  • Gulâš iz turula [Gulasz z turula], tłum. Anna Mirkes-Radziwon, Moskva: Novoe Literaturnoe Obozrenie, 2012.

serbski:

  • Tekila [Tequila], tłum. Zoran Derić, Vega Media, 2005.
  • Tequila [Tequila], tłum. Ivana Puškarić, Zagreb: Meandar, 2008.
  • Gulaš od turul ptice [Gulasz z Turula], tłum. Milica Markić, Belgrad: Kornet, 2012.
  • Trunje [Trociny], tłum. Milica Markić, Belgrad: Plato books, 2013.
  • Aleja nezavisnosti [Aleja Niepodległości], tłum. Milica Markić, Belgrad: Kornet, 2015.

słowacki:

  • Guláš z Turula [Gulasz z Turula], tłum. Jozef Marušiak, Bratysława: Kalligram, 2010.

szwedzki:

  • Ett retrospektiv med gamla filmer i en gammal biograf som jag brukade gå till förr [Przegląd starych filmów w nie istniejącym kinie do którego często chadzałem] w: Polen berättar: Navelsträngen i jorden, Stockholm: Bokförlaget Tranan, 2005.

ukraiński:

  • Tekila [Tequila], tłum. Aleksandr Daškevič, Harkìv: Folio, 2004.
  • Gulâš ìz turula [Gulasz z turula], tłum. Oles Belej, Kiïv: Tempora, 2010.

węgierski:

  • Tequila [Tequila], tłum. Gáspár Keresztes, Poligraf, 2008.
  • Fejlődésregény [Bildungsroman, Tequila], tłum. Lajos Pálfalvi, Gáspár Keresztes, Dunakeszi: Poligráf, 2008.
  • Turulpörkölt [Gulasz z turula], tłum. Péter Hermann, Budapest: Európa, 2009.
  • Műmárvány síremlék [Nagrobek z lastryko], tłum. Lajos Pálfalvi, Budapest: Európa, 2011.
  • Függetlenség sugárút [Aleja Niepodległości], tłum. Lajos Pálfalvi, Budapest: Európa, 2012.
  • Mangalica-csárdás [Czardasz z mangalicą], tłum. Lajos Pálfalvi, Budapest: Európa, 2014.
  • Lángos a jurtában [Langosz w jurcie], tłum. Lajos Pálfalvi, Budapest: Európa, 2017.

włoski:

  • Viali dell’Indipendenza [Aleja Niepodległości], tłum. Leonardo Masi, Florencja: Barbès Editore, 2012.