Od 1962 roku pracował dla Państwowej Agencji Prasowej jako stały korespondent zagraniczny. Swój warsztat pisarski kształcił podczas podróży do licznych krajów, w których miały miejsce wojny, przewroty i rewolucje, w Ameryce, Azji, a zwłaszcza w Afryce, której wyzwoleniu z kolonialnego jarzma asystował. Podróżom tym towarzyszyło głębokie zrozumienie różnorodności kulturowej, co widoczne jest choćby w takich dziełach, jak Heban czy Imperium. Jego teksty skupiają się na losach zwykłych ludzi, często tych najbardziej pokrzywdzonych przez los, ukazując ich codzienne zmagania o godność.
Ryszard Kapuściński w swoich książkach, opisując i interpretując oglądany świat, posługuje się charakterystyczną dla siebie techniką narracji (bogata stylizacja, metaforyka i niezwykłe obrazowanie), tworzy rysunki psychologiczne przedstawianych postaci. Takim reportażem-powieścią są choćby przetłumaczony na wiele języków Cesarz opowiadający o schyłku anachronicznego reżimu Haile Selassie w Etiopii, książka przedstawiająca schyłek rządów ostatniego szacha Iranu – Szachinszach oraz Imperium poświęcone upadkowi Imperium Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich.
Kapuścińskiego fascynowały nie tylko obce światy i ludzie, lecz także literatura, a każdą podróż poprzedzał wielomiesięczną lekturą dotyczącą kraju, do którego się wybierał. Umiał słuchać napotkanych ludzi, ale też potrafił odczytać ukryte sensy znaczących scen i wydarzeń, na przykład wyprowadzki Europejczyków z Angoli czy dyskusji o alimentach w parlamencie Tanganiki. Właściwa mu skłonność do przetwarzania prywatnych przygód w syntetycznie ujęte dzieła literackie widoczna jest choćby w Lapidarium będącym ciekawym zapisem przekształcania reporterskich spostrzeżeń w filozoficzną refleksję o świecie i człowieku. Po jego śmierci ukazał się zbiór wywiadów i rozmów dotyczących warsztatu i etyki dziennikarza zatytułowany To nie jest zawód dla cyników (2013).
Reportaże Kapuścińskiego doczekały się adaptacji radiowych (Cesarz, 1980), teatralnych (Jeszcze dzień życia, 1987; Cesarz, 1978, 1981, 2014, 2019; Szachinszach,1984), operowych (Cesarz, 1995) i filmowych (Jeszcze dzień życia, 2018). Twórczość poetycka Kapuścińskiego jest mniej znana niż jego reportaże. W tomikach Notes i Prawa natury autor zadaje fundamentalne pytania o kondycję człowieka, przemijanie i sens życia. Jego poezja, podobnie jak reportaże, jest pełna wnikliwych spostrzeżeń i pozwala czytelnikowi spojrzeć na świat z perspektywy wrażliwego kontemplatora.
Ryszard Kapuściński był wielokrotnie nagradzany, otrzymał między innymi: Międzynarodową Nagrodę Dziennikarską (1978), Nagrodę Alfreda Jurzykowskiego (1994), Nagrodę Prix de l’Astrolabe (1995), Nagrodę Fundacji Władysława i Nelli Turzańskich z Toronto (1996), Nagrodę Premio Internazionale Feudo di Maida (2000), Nagrodę im. księdza Józefa Tischnera (2002), Nagrodę Literacką im. Władysława Reymonta (2003), Nagrodę Literacką im. Elsy Morante (2005), Nagrodę Literacką „Nike” (2005). Został odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1974), Orderem Ecce Homo (2002), Medalem Uznania Fundacji Kościuszkowskiej (2005), Złotym Medalem „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” (2005). Liczne uniwersytety w Polsce i za granicą przyznały mu też tytuł doktora honoris causa. W uznaniu jego zasług od 2010 roku przyznawana jest Nagroda im. Ryszarda Kapuścińskiego za najlepsze książki reporterskie.