Joanna Mueller

(ur. 1979) – poetka, krytyczka, badaczka poezji między innymi Tymoteusza Karpowicza i Wielimira Chlebnikowa, absolwentka Wydziału Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego.

Urodzona w 1979 roku w Pile. Po zdaniu matury w 1998 roku studiowała polonistykę na Uniwersytecie Warszawskim, gdzie w 2003 roku uzyskała magisterium na podstawie pracy o Tymoteuszu Karpowiczu.

W 2001 roku została laureatką II edycji Konkursu Jednego Wiersza, zorganizowanego przez redakcję czasopisma „Młoda Polonistyka”, i debiutowała jako poetka wierszem Korekta, ogłoszonym na łamach tego pisma (nr 4). W tym samym półroczniku studentów polonistyki warszawskiej drukowała pierwsze recenzje literackie (2001–2002). Wówczas publikowała także w rubryce poetyckiej Czas na debiut w piśmie „Cogito” oraz zamieszczała teksty dziennikarskie w bydgoskim piśmie „Pod Wiatr”. W latach 2001–2003 uczęszczała na warsztaty pisarskie przy Staromiejskim Domu Kultury w Warszawie i była członkinią założonej tam grupy „po-etycznej” oraz współredaktorką pisma „Noc Poetów”. W 2002 roku (wspólnie z Marcinem Cecką, Marią Cyranowicz, Michałem Kasprzakiem i Jarosławem Lipszycem) ogłosiła Manifest neolingwistyczny, opublikowany rok później jako Manifest Neolingwistyczny v. 1.1. w czasopiśmie „LiteRacje” (nr 1), w którym zamieściła równocześnie artykuł ReinkluzJa, zajmując częściowo osobne stanowisko. Do 2006 roku współpracowała z „LiteRacjami” oraz z pismem „Wakat/Notoria”. Współredagowała – wraz z Marią Cyranowicz i Justyną Radczyńską – książkę Solistki. Antologia poezji kobiet (1989 – 2009), wydaną przez Staromiejski Dom Kultury w Warszawie (2009). W 2016 roku wspólnie z Sylwią Głuszak i Beatą Gulą zredagowała antologię poezji kobiet Warkoczami. Antologia nowej poezji.

W 2006 roku podjęła współpracę z wydawnictwem Biuro Literackie jako redaktorka projektów wydawniczych oraz prowadząca warsztaty twórcze. Wykonywała również prace redakcyjne dla wielu instytucji i wydawnictw, między innymi dla Muzeum Sztuki Nowoczesnej, Fundacji Batorego, pisma internetowego „Teologia Polityczna”, Żydowskiego Instytutu Historycznego. W latach 2011–2020 w Staromiejskim Domu Kultury w Warszawie prowadziła seminaria poświęcone literaturze i sztuce kobiet. Została członkinią powstałej wówczas (z inspiracji Beaty Guli) grupy artystycznej kobiet „Wspólny Pokój”, zajmującej się twórczością literacką, animacją kultury, edukacją i aktywizmem feministycznym. Od 2020 roku, gdy grupa związała się z warszawskim Osiedlem Jazdów, nadal uczestniczyła w jej działalności, prowadząc między innymi seminaria, warsztaty twórcze i festiwale. Współredagowała serię wydawniczą grupy „Wspólny Pokój” oraz opracowywała kolaże i pisała teksty do artzinu „Sklejka”. W 2016 roku zaczęła prowadzić zajęcia literackie dla seniorek w Teatrze Polskim w Warszawie (Akademia Dojrzałego Twórcy; od 2022 roku pod nazwą Wolna Scena Literacka), a od 2020 roku w Ekumenicznym Uniwersytecie Trzeciego Wieku w Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej.

W 2003 roku ukazał się debiutancki tom poezji Mueller Somnambóle fantomowe. W odbiorze tej książki zwracano uwagę przede wszystkim na nowatorstwo formalne. W posłowiu Tadeusz Komendant pisał o „obolałym podmiocie tych wierszy", a także o poezji powstającej „głównie z niedostatku. Z ran”, lecz choć obydwie formuły ściśle przylegały do języka poetki, w którym słowo "ból" występuje z wysoką frekwencją, to pozorna sprzeczność między nowoczesnością poetyki a melancholijną treścią uniemożliwiała jednoczesne mówienie o wspomnianych zagadnieniach. Wskazywano także na bezpośrednie nawiązania do romantyzmu oraz na tradycyjne przebiegi rytmiczne, przebijające spod radykalnie zmienionych słowotwórstwa i składni.

O następnym tomie Mueller Marcin Orliński pisał: „Lingwizm Mueller, czy też, jak sama go nazwała, archelingwizm (nawiązując zapewne do swojego Steinera i Karpowicza), postanowił odrodzić się […] w innym czasie – czasie mroku, bólów porodowych i tańca.”.

Awangardowa forma, piętrzenie gier słownych, destrukcja zdania na korzyść lokalnych efektów stylistycznych, w końcu dbałość o znaczenie wizualnego kształtu wiersza w przypadku Mueller w coraz większej mierze stają się obudową, pod którą spokojnie pracuje całkiem tradycyjny silnik. Dzieje się tak, ponieważ poezja ta czerpie swoją energię przede wszystkim z ponownego (i nowoczesnego) nazywania starych zagadnień metafizycznych związanych z tożsamością oraz z kreowanej pośrednio bądź wręcz nazywanej wprost melancholijnej aury.

W 2015 roku ukazał się kolejny tom poezji Mueller, intima thule. Jak tłumaczyła autorka w wywiadzie przeprowadzonym przez Przemysława Rojka dla magazynu literackiego biBLioteka, struktura książki została zainspirowana przez koncepcję anachoreto-architektonicznej świętej Teresy z Ávili. Hiszpańska mistyczka opisywała stany duchowe za pomocą metafory domu – idąc tym tropem, poetka zaprojektowała swoją książkę jako złożony z różnych pokojów dom. W 2025 roku ukazała się książka Zmieszane (2000–2025) – tom gromadzący utwory z ćwierćwiecza twórczości Mueller oraz wiersze dotąd niepublikowane.

Wiersze, artykuły i recenzje Mueller ogłaszała między innymi w pismach: „Pogranicza”, „Studium”, „Twórczość”, „FA-art”, „Meble”, „Odra”, „Dekada Literacka”, „Teksty Drugie”, „Lampa”, „Pro Arte”, „Wyspa”, „Kresy”, „Nowa Okolica Poetów”, „Res Publica Nowa”, „Nowa Dekada Krakowska”, „Elewator”, „Znak”. Jej wiersze były tłumaczone na angielski, hiszpański i serbski. Jest także autorką utworów dla dzieci (wydawanymi także w formie multimedialnej), między innymi książki Piraci dobrej roboty strofy o innych stworach (2017) z ilustracjami Marianny Sztymy oraz jurorką konkursów poetyckich (między innymi: Ogólnopolskiego Konkursu Poetyckiego „O Liść Konwalii” im. Zbigniewa Herberta w Toruniu, Konkursu Poetyckiego o Nagrodę im. Krzysztofa Kamila Baczyńskiego w Łodzi, Ogólnopolskiego Konkursu Poetyckiego im. Haliny Poświatowskiej w Częstochowie oraz Nagrody Literackiej „Znaczenia” w Wołominie).

Za swoją twórczość Mueller otrzymała liczne nominacje i nagrody, między innymi nominację do Nagrody Literackiej Gdynia za tom wierszy Zagniazdowniki/Gniazdowniki (2008), Nagrodę Warszawskiej Premiery Literackiej (2010) za tom Stratygrafie, Nagrodę Literacką Czterech Kolumn (2011) za tę samą książkę, nominację do Wrocławskiej Nagrody Poetyckiej Silesius (2016) i Nagrody Literackiej m.st. Warszawy (2016) za tom intima thule (2015), nominację do Nagrody im. Wisławy Szymborskiej (2020) za tom Waruj (2019), a także nominacje do Wrocławskiej Nagrody Poetyckiej Silesius (2016) za tom intima thule, za tom Waruj (2020) oraz za tom Hista & her sista (2022).

W 2023 roku Mueller otrzymała Wrocławską Nagrodę Poetycką Silesius za całokształt twórczości.

Fot. Martyna Niećko

Bibliografia

poezja:

  • Somnambóle fantomowe, Kraków: Biblioteka „Studium”/Zielona Sowa, 2003.
  • Zagniazdowniki/Gniazdowniki, Kraków: Biblioteka „Studium”/Zielona Sowa, 2007.
  • Wylinki, Wrocław: Biuro Literackie, 2010.
  • intima thule, Wrocław: Biuro Literackie, 2015.
  • Waruj (wspólnie z ilustratorką Joanną Łańcucką), Wrocław: Biuro Literackie, 2019.
  • Hista & her sista, Wrocław: Biuro Literackie, 2021.
  • Niewidka i Zobaczysko, Kołobrzeg: Biuro Literackie, 2023.
  • trule, Kołobrzeg: Biuro Literackie, 2023.
  • Zmieszane (2000–2025) [wiersze zebrane oraz dotąd niepublikowane], Kołobrzeg: Biuro Literackie, 2025.

prace redakcyjne i eseje:

  • Podziemne wniebowstąpienie. Szkice o twórczości Tymoteusza Karpowicza, red.: Joanna Mueller, Bartosz Małczyński, Kuba Mikurda, Wrocław: Biuro Literackie, 2006.
  • Solistki. Antologia poezji kobiet (1989-2009), red.: Joanna Mueller, Maria Cyranowicz, Justyna Radczyńska, Warszawa: Staromiejski Dom Kultury, 2009.
  • Stratygrafie, Wrocław: Biuro Literackie, 2010.
  • Powlekać rosnące (Apokryfy prenatalne), Wrocław: Biuro Literackie, 2013.
  • Połów. Poetyckie debiuty 2011, wybór i redakcja: Roman Honet, Joanna Mueller, Marta Podgórnik, Wrocław: Biuro Literackie, 2012.
  • Warkoczami. Antologia nowej poezji, red.: Sylwia Głuszak, Beata Gula, Joanna Mueller, Warszawa: Staromiejski Dom Kultury, 2016.
  • Połów. Poetyckie debiuty 2017, wybór i redakcja: Joanna Mueller, Marta Podgórnik, Marcin Sendecki, Stronie Śląskie: Biuro Literackie, 2018.
  • Połów. Poetyckie debiuty 2018, wybór i redakcja: Dawid Mateusz, Joanna Mueller, Stronie Śląskie: Biuro Literackie, 2019.
  • Połów. Poetyckie debiuty 2019, wybór i redakcja: Dawid Mateusz, Joanna Mueller, Stronie Śląskie: Biuro Literackie, 2020.