Jerzy Jarniewicz

(ur. 1958) – poeta, tłumacz, krytyk literacki, profesor nauk humanistycznych, filolog angielski.

Wykłada literaturę angielską na Uniwersytecie Łódzkim. Był redaktorem „Tygla Kultury” i „Literatury na Świecie”, w którym publikuje teksty krytyczno-literackie, podobnie jak w „Gazecie Wyborczej” i „Tygodniku Powszechnym”.

Zadebiutował w 1984 roku tomem wierszy Korytarze. Wraz z publikacją kolejnych książek poetyckich wyraźnie zarysowały się główne problemy jego poezji. Można do nich zaliczyć przede wszystkim zagadnienie utrudnionej bądź niemożliwej komunikacji ze światem i z drugim człowiekiem. Łączy się ono z takimi kwestiami, jak konstruowanie tożsamości w świecie, w którym mamy niezliczoną ilość ofert umożliwiających zaistnienie różnych postaci „ja” oraz potencjalny wybór artykulacji siebie w różnych językach.

Bardzo istotnym dla Jarniewicza wątkiem, który ciągle powraca w jego twórczości, jest namysł nad relacją podmiotu, języka i rzeczywistości niejęzykowej. Jego twórczość skoncentrowana jest na filozoficznych problemach – historyczności, dialektyce obecności i nieobecności, niewyrażalności, warunkach rozumienia, fikcjach dzieciństwa. Charakteryzuje ją demonstracyjna niekonkluzyjność, przewrotna zmysłowość i powściągliwość języka. Możemy to obserwować np. w tomie Mondo cane, który został nagrodzony Nagrodą Nike. Jak zauważyli krytycy, poeta oddał w nim głos swoim słabościom i wstydowi, próbując je oswoić. Intymność, seksualność, stosunek do ciała przykrył tu płaszczem codzienności, trafnie diagnozując współczesne bolączki.

Jarniewicz konsekwentnie wprowadza na polski rynek literaturę języka angielskiego. Jako tłumacz opublikował książki m.in. takich autorów jak: James Joyce, Philip Roth, Umberto Eco, Margaret Atwood, Ursula Le Guin, Adrienne Rich, Edmund White, John Banville, Seamus Heaney, Craig Raine, Simon Armitage. W swoich książkach krytycznoliterackich, dotyczących współczesnej literatury brytyjskiej, irlandzkiej i amerykańskiej, rysuje portrety najważniejszych prozaików i poetów zagranicznych. Stara się także o wyeksponowanie tych, którzy w Polsce są mniej znani, jak autorzy walijscy czy szkoccy. Jego szkice pełnią edukacyjną funkcję, pozwalają bowiem nadrobić wieloletnie braki w znajomości najnowszych dzieł literatury światowej.

I tak w zbiorze szkiców W brzuchu wieloryba (2001) prezentuje gigantów poezji dwudziestowiecznej: Yeatsa, Eliota, Audena. Obok nich umieszcza mniej znanych: m. in. Dereka Mahona, Craiga Raine`a, Ciarana Carsona. W monografii Larkin. Odsłuchiwanie wierszy (2006), poświęconej brytyjskiemu poecie Philipowi Larkinowi, tworzy wizję autora, który, próbując pozbyć się wszelkich iluzji o szczęściu, ma świadomość, że sam wpada w sidła demistyfikacji i deziluzji. Jednak jego zainteresowanie krytyczne nie ograniczają się do poezji: w dwóch książkach Lista obecności (2000) oraz Znaki firmowe (2007) komentuje twórczość prozatorską obszaru anglojęzycznego.

Jarniewicz jest również propagatorem wiedzy o przekładzie literackim. Ma na koncie dwa tomy poświęconych temu zagadnieniu szkiców. Jeden z nich Tłumacz między innymi był nominowany do Nagrody Nike. W swoich tekstach rozwija m.in. tezę o twórczym charakterze pracy tłumacza i o tłumaczu jako współautorze. Od lat walczy o widzialność tłumaczy i obecność ich nazwisk na okładkach książek. 

Jako znawca kontrkulturowej rewolty lat. 60. autor zaprezentował się w książkach All You Need Is Love. Sceny z życia kontrkultury i Bunt wizjonerów. W pierwszej pisze o ludziach, którzy szli za hasłem „Make love not war”, jak i o tych, którzy wypaczali idee pokojowej rewolucji i siali miejski terror. W drugiej przeczytamy o psychiatrach kontestatorach czy o Yoko Ono... Czytelnik prowadzony jest tu sprzez świat wizjonerów, którzy chcieli żyć w Utopii.

Jarniewicz jest laureatem wielu nagród, m.in. Wrocławskiej Nagrody Poetyckiej „Silesius”, Nagrody Literackiej „Nike”, Nagrody Literackiej im. Juliana Tuwima, Nagrody im. Bernarda O'Connora. Za zasługi dla kultury odznaczony został Złotym Krzyżem Zasługi oraz Brązowym Medalem „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”.

[MHS]

Jerzy Jarniewicz

Bibliografia

poezja:

  • Korytarze, Łódź: Wydawnictwo Łódzkie, 1984.
  • Rzeczy oczywistość, Łódź: Wydawnictwo Łódzkie, 1991.
  • Rozmowa będzie możliwa, Łódź: „Biblioteka”, 1993.
  • Są rzeczy których nie ma, Łódź: „Biblioteka”, 1995.
  • Niepoznaki, Legnica: Biuro Literackie Port Legnica, 2000.
  • Po śladach: wybór wierszy, Łódź: "Biblioteka", 2000.
  • Dowód z tożsamości, Legnica: Biuro Literackie Port Legnica, 2003.
  • Oranżada, Wrocław: Biuro Literackie, 2005.
  • Skądinąd, Wrocław: Biuro Literackie, 2007.
  • Makijaż, Wrocław: Biuro Literackie, 2009.
  • Na dzień dzisiejszy i chwilę obecną, Wrocław: Biuro Literackie, 2012.
  • Woda na Marsie, Wrocław: Biuro Literackie, 2015
  • Puste noce Wrocław: Biuro Literackie, 2017
  • Sankcje. Wybór wierszy i wypowiedzi Wrocław: Biuro Literackie, 2018
  • Mondo cane Wrocław: Biuro Literackie 2021
  • Bagaż. 65 wierszy w wyborze autora Wrocław: Biuro Literacki, 2023
  • Trzy kobiety Wrocław: Biuro Literacki 2025

szkice:

  • The Uses of the commonplace in contemporary British poetry – Larkin, Dunn and Raine, Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 1994.
  • Lista obecności: szkice o dwudziestowiecznej prozie brytyjskiej i irlandzkiej, Poznań: DW Rebis, 2000.
  • The bottomless centre: the uses of history in the poetry of Seamus Heaney, Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 2002.
  • W brzuchu wieloryba: szkice o dwudziestowiecznej poezji brytyjskiej i irlandzkiej, Poznań: DW Rebis, 2001.
  • Larkin: odsłuchiwanie wierszy, Kraków: SIW Znak, 2006.
  • Znaki firmowe. Szkice o współczesnej prozie amerykańskiej i kanadyjskiej, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2007.
  • Od pieśni do skowytu. Szkice o poetach amerykańskich, Wrocław: Biuro Literackie, 2008.
  • Heaney. Wiersze pod dotyk, Kraków: Znak, 2011.
  • Gościnność słowa. Szkice o przekładzie literackim, Kraków: Znak, 2012.
  • Podsłuchy i podglądy, Mikołów: Instytut Mikołowski, 2015.
  • All You Need Is Love. Sceny z życia kontrkultury, Kraków: Znak, 2016.
  • Tłumacz między innymi. Szkice o przekładach, językach i literaturze, Ossolineum: Wrocław 2018
  • Bunt wizjonerów, Znak; Kraków 2019
  • Frotaż. Szkice o literaturze anglojęzycznej, Ossolineum: Wrocław 2024
  • Przezrocza. Rozmowy z Jerzym Jarniewiczem, Wrocław: Biuro Literackie 2024

Tłumaczenia

serbski:

  • Neka nas vide, ili prevodilački coming out [Niech nas zobaczą, czyli translatorski coming out], tłum. Milica Markić, Novi Sad: Polja 2019
  • izabrane pesme [wiersze wybrane z tomiku Mondo Cane], tłum. Milica Markić, Kragujevac: Koraci 2022
  • Sizif pobednik. Ogledi o književnom prevođenju [Tłumacz między innymi. Szkice o przekładach, językach i literaturze], tłum. Milica Markić, Novi Sad: Kulturni centar Novi Sad, 2021
  • Kad se raspukne pomorandža [Kiedy pęka pomarańcza], tłum. Milica Markić, Novi Sad: Polja 2023
  • Oranżada, wybór i posłowie Biserka Rajčić, Sumatra Izdavastvo, Šabac: 2024

angielski:

  • Landless boys, tłum. Piotr Florczyk, Cheshire, Massachusetts : MadHat Press, 2023

rumuński: